“Alleen op zee – Het avontuurlijke leven van Joshua Slocum 1844 – 1908”, geschreven door Ann Spencer, uitgegeven bij Hollandia in de reeks “Beroemde zeezeilers”, ISBN 90 6410 363 1 / NUR 484. Oorspronkelijke titel “Alone at sea”, 1998.

(geen foto van de Nederlandse versie)

Heel kort

“Het verhaal van Joshua Slocum is dat van een man die vastberaden door het leven gaat en er alles uithaalt wat erin zit. Hij overleefde muiterijen en een pokkenepidemie aan boord van zijn schip. Hij werd uitgedaagd voor duels en schoot uit zelfverdediging een bemanningslid dood. Zijn vrouw en drie kinderen stierven in buitenlandse havens en hij verloor al zijn geld toen hij een onverzekerd schip liet stranden. Zijn drie jaar durende reis rond de wereld was behalve een prestatietocht waarbij hij als eerste solozeiler ter wereld de geschiedenis ingaat, tegelijkertijd een spirituele en emotionele reis. Zijn droevige laatste jaren na de wereldreis en zijn mysterieuze dood voegen een mythisch element toe aan zijn leven.”

Iets minder kort

Joshua Slocum (1844 – 1908) groeide op in Brier Island, Nova Scotia. Een eiland waar overal om je heen golven breken tegen de steile rotsen en de wind nooit gaat liggen. Als tienjarige jongen reeds voelde Joshua zich gevangen op het eiland; hij wist dat de mogelijkheid tot ontsnappen op het water te vinden was en dat de wijde wereld achter de horizon lag. De zee vloeide door zijn aderen en zou hem altijd blijven lokken, of ze nu goed of slecht gezind was. Het ruige leven op Brier Island vormde voor een groot deel het karakter van Slocum: hij was vastberaden en had een flinke dosis moed, maar tegelijk was hij onrustig en vaak diep ongelukkig. Bovendien was het een verschrikkelijke stijfkop, wat mee zijn lot bepaalde.

Joshua Slocum leefde op de rand van de twintigste eeuw, de overgang van zeil naar stoom. Als kapitein van, volgens hem, één van de mooiste zeilschepen van die tijd, de 67 meter lange Northern Light, had hij de top van zijn twintigjarige carrière als koopvaardijschipper bereikt en was daarbij vijf keer de wereld rondgezeild. Met zijn vrouw Virginia aan zijn zijde werd Slocum gerespecteerd als een kapitein van wereldklasse. Virginia was een uitzonderlijke vrouw, een kundig navigator en een liefhebbende echtgenote. Omdat stoomschepen meer en meer vrachten van zeilboten overnamen, moesten zeilschepen van oorspronkelijke routes afwijken. Om te kunnen overleven hadden de kapiteins geen andere keuze dan alle soorten vracht aan te nemen en deze naar de verst mogelijke uithoeken te vervoeren. Het betekende vaak dat ze jarenlang via onvoorspelbare routes moesten varen, naar havens die geïsoleerd lagen. Het was dus voor velen onmogelijk er een huis aan de wal op na te houden, zodat vrouw en het hele gezin mee aan boord leefden. Zo hadden deze families alleen de boot die ze hun huis konden noemen.

Toen hij het niet verzekerde schip in Brazilië op een zandbank liet lopen, moest hij financieel geruïneerd thuis zien te komen. Met een zelfgebouwde prauw, waarop een soort hut stond met rieten dak afgezet met breedbladige looftakken die elkaar overlapten om het waterdicht te maken, zeilde hij zijn gezin naar huis, daarmee iedereen verbazend met zijn vindingrijkheid en wilskracht. Slocum besloot munt te slaan uit de aandacht die hij met dit avontuur had gekregen en schreef er een boek over. Ook al twijfelde hij aan zijn schrijftalent en verkondigde “ik schrijf helaas met een hand die vaker een sextant dan een pen gehanteerd heeft”. Het boek “The voyage of the Liberdade” telde 175 bladzijden en hij liet het op eigen kosten drukken. Het kreeg goede recensies.

Het tijdperk van de grote zeilvaart liep ten einde. Als je in de jaren 1890 een vracht wilde vervoeren, dan moest je de aankomstdatum kunnen garanderen en kon je niet afhankelijk zijn van de wind. Slocum haatte stoomschepen en het kwam niet in hem op om over te stappen. Onbuigzaam als hij was had hij hiermee zijn toekomst in de handelsvaart bezegeld: hij zou nooit meer een nieuwe opdracht krijgen. Zijn carrière markeerde het einde van het zeiltijdperk. Een einde dat nog eens extra duidelijk werd toen hij hoorde dat de Northern Light was omgebouwd als kolenlichter en smadelijk van haven naar haven werd gesleept door een stoomschip.

Een job op de wal was niet aan hem besteed. Toen hij op een dag een of ander klusje moest doen en daarbij een lading kolen op zijn hoofd kreeg, stond hij op, dacht aan het verschil tussen zijn huidige situatie en toen hij gezagvoerder was op de Northern Light en nam ontslag. Het ging van kwaad naar erger en hij werd hoe langer hoe meer een buitenstaander. Tot op een dag een oude kapitein zei: “Ik zal je een boot geven, ze heet Spray, maar je moet er wel wat aan repareren.” Hoopvol ging Joshua mee. Zijn dagdromen spatten uiteen toen hij het schip zag. Was dit een wrede grap? Daar in een weiland lag een vervallen romp van een oude oestersloep. De kapitein schatte haar op honderd jaar, niemand wist waar ze vandaan kwam. Joshua zocht verward, kwaad en wanhopig naar een manier om zijn waardigheid te behouden in deze lachwekkende situatie. Dieper kon hij niet zinken: eerst bezitter van de mooiste zeilschepen en nu opgescheept met een scheepswrak. Een menigte was samengedrongen in het weiland, rondom het wrak. Het antwoord van Slocum was verrassend: “Ik ga haar herbouwen!”

Als Joshua langere tijd aan land doorbracht kreeg hij het meestal aan de stok met de bureaucratie of gebeurden er andere onplezierige zaken. Toen de Spray uiteindelijk klaar was lokte de zee meer dan ooit. Joshua Slocum, ooit kapitein op de 67 meter lange Northern Light, vergeleek de 12,80m lange, 4,30m brede en 1,30m diepstekende ruw gebouwde sloep met een zwaan… “ze lag op het water als een zwaan”, zo trots was hij op zijn werk. Op de vraag wat hij nu ging doen, antwoordde hij: “Wat kan een oude zeeman anders?” Met zijn staat van dienst was zijn ervaring op oceanen, zijn meteorologische kennis en vaardigheid in navigeren enorm, veel groter dan wat een zeeman normaal gesproken wist. Hij maakte bekend dat hij solo de wereld zou omzeilen.

Ook al sprak Slocum lovende woorden over de zeewaardigheid van de Spray, in de loop der jaren zijn er meerdere verhitte discussies rond gevoerd met waarschuwingen waarom mensen geen replica van de Spray moeten bouwen: flinke slingerbeweging, gemakkelijk ondersteboven kunnen rollen, oorspronkelijk met midzwaard, maar Slocum haalde dat er af en zelfs met midzwaard is die verdomde emmer geen uitstekend schip te noemen… Wat de tekortkomingen ook zijn, ze bewijzen eens te meer de uitzonderlijke kwaliteiten en zeemanschap van Slocum. “In veel opzichten lijkt het leven van een zeeman op dat van een toneelspeler: als zo iemand genoeg ervaring heeft opgedaan, kan hij van alles improviseren. Wat hij doet lijkt eenvoudig, maar er gaan jaren van zware repetities en praktische ervaring aan vooraf.”

Slocum wist dat de zee volkomen onverschillig is. Het maakt haar niet uit wie of wat over haar heenvaart. En ook al was hij geen klassieke gelovige, toch schreef hij over de spirituele band die hij op zee voelde: “Oude zeelui mogen misschien rare manieren hebben om hun religieuze gevoelens te tonen, maar op zee zijn er geen ongelovigen.” Omdat niemand getuige kon zijn van zijn staaltjes zeemanschap, moest Slocum troost putten uit de wetenschap dat hij behalve de Spray nog een trouwe metgezel had: “Ik voer alleen met God.”

Hij wist eigenlijk ook dat de Spray niet altijd deugde, maar noemde het niet met zoveel woorden. Hij zag de Spray als een metgezel met een eigen leven en haar nukken dekte hij toe met de mantel der liefde en noemde ze humor en streken.

Meer dan drie jaar en 46.000 mijl voer Slocum over de wereldzeeën. Het paradoxale van het zeemansbestaan is dat zeelui hun vrijheid altijd binnen een zeer beperkte ruimte moeten beleven. Overal waar de Spray land bezocht werd Slocum als een held ontvangen. Overal, behalve bij thuiskomst in New York. Alle aandacht ging naar de Eerste Wereldoorlog en in de kranten werd weinig of niets over hem geschreven. De Newport Herald meldde: “Gisteren in de vroege uren is een klein stoer vaartuig met langzame slagen de haven binnengezeild. Zij was onbekend in onze wateren en haar tuigage trok de aandacht van vroege wandelaars.” Lange tijd wilde niemand Slocum geloven en velen dachten dat hij sterke verhalen vertelde. Slocum moest met afgestempelde scheepspapieren bewijzen dat hij de waarheid sprak…

Gaandeweg kreeg Slocum de eer die hem toekwam en hij gaf vele lezingen over zijn avonturen. Maar met het landleven kwam ook het moeilijke karakter van Slocum terug naar boven. Zijn woedeaanvallen kon hij niet verbergen of ermee wegzeilen. Het duurde dan ook niet lang of hij had met iedereen ruzie. Langzaamaan takelde hij af, net als zijn geliefde Spray waar hij de kracht of de moed niet meer voor had haar in orde te houden. Als hij bovendien beschuldigd werd van aanranding van een meisje van 12 jaar, was Slocum één hoop ellende. Na uitgebreid onderzoek bleek dat het meisje helemaal niet verkracht geweest was, maar wel hevig geschrokken van het feit dat Slocum in zijn blootje aan boord rondliep net op het moment dat zij de boot wilde bezoeken. Slocum laat zich verder en verder verwaarlozen. Ooit had hij gezegd dat de ergste zee niet zo erg was als een slecht onderhouden schip, maar in 1907 zag noch hij noch het schip er al te best uit. De boot vertoonde scheuren tussen dek en romp en het gebarsten dek lekte en vertoonde overal roestsporen. Op een dag in 1908 vertrok Joshua Slocum voor een ontdekkingsreis naar Venezuela, over de Orinocorivier naar de Rio Negro en vandaar naar de Amazone. Er werd nooit meer iets van hem vernomen.

De moeite om te lezen?

Ann Spencer brengt Joshua Slocum weer tot leven. Ze vertelt zowel over de spannende gebeurtenissen van zijn reizen als over zijn soms extreme en complexe persoonlijkheid. Uit het hele boek blijkt dat Ann Spencer enorm veel research heeft verricht waardoor nieuwe feiten en uiterst zeldzame foto’s aan het licht zijn gekomen. Ze schrijft een biografie die nooit verveelt en gaat daarbij systematisch tewerk.  Zo krijgt de lezer een beeld van de indrukwekkende carrière van Slocum, van zijn vele reizen en boten, van zijn verhouding tot familie en tijdsgenoten en, niet onbelangrijk, een beeld van die tijd zelf.

Veel aandacht gaat uiteraard naar zijn reis met de Spray, de soms knagende eenzaamheid en de vele ontmoetingen bij het binnenlopen van vreemde havens. Geen enkele moeite werd gespaard een zo volledig mogelijke biografie te schrijven, waardoor veelvuldig geciteerd wordt uit brieven van en naar familie, krantenartikels en boeken. De systematiek maakt dat eerder aangehaalde feiten in een volgend hoofdstuk opnieuw de kop opsteken, maar dan in een andere context. Eens je dat weet zorgt het niet voor verwarring, anders kan het overkomen als het springen in tijd in plaats van chronologisch te werken.

Met het schrijven van dit boek geeft Ann Spencer de biografie die Joshua Slocum, als inspirator van vele generaties wereldzeilers, verdient!

Lezen!