Pyramiden.
Achter in de Billefjorden, aan de Noordwest oever, ligt Pyramiden, een in onbruik geraakte Russische nederzetting, vernoemd naar de geometrische vorm van de naastgelegen gelijknamige berg. Het gebied werd rond 1910 geannexeerd door de Zweden vanwege de veel belovende mogelijkheden om steenkool te winnen. De geologische gesteldheid van het gebergte maakte de winning echter minder profijtelijk dan ze aanvankelijk dachten. In 1927 verkochten ze daarom hun rechten aan het Russisch mijnbouwbedrijf.
Aangelegd bij de oude havenoverslag van Pyramiden.
De Russen hebben Pyramiden gebouwd op basis van effectiviteit voor de steenkolenwinning. Maar ook om het kapitalistiche Europa aan te tonen dat een communistische samenleving prima kan bestaan. Door te zorgen voor goede voorzieningen en salarissen hebben ze het aantrekkelijk gemaakt voor de arbeiders om zover boven de poolcircel te komen werken. Voor de vrije tijds besteding waren er een sportcentrum, een zwembad, bibliotheek, museum, bioscoop en theater. De kinderen konden er naar school en ook was er voor een peuterspeelzaal gezorgd. Alles voor een goede levensstandaard van de mijnwerkers. Het klimaat en de koude weersomstandigheden zorgden ervoor dat de inwoners van Pyramiden dichter bij elkaar kwamen en voor elkaar gingen zorgen. Ze gingen zelf zorgen voor de productie van groenten, vlees, melk en eieren. Precies zoals de Sovjets het graag wilden zien. Voor de bewoners van Pyramiden was die eigen voedselvoorziening vrij van belastingen en zo dus ook goedkoper dan aanvoer vanuit Rusland.
De houten gebouwen, veelal in een erbarmelijke staat of ingestort, dateren uit de vijftigerjaren en daarvoor. De meeste stenen gebouwen uit de zeventiger jaren en later, gebouwd in een overduidelijke Sovjet stijl. In heel Pyramiden was er maar één punt van waar je in contact kon komen met de bewoonde wereld: de 'telefoonplaats'. Hier hangt nog altijd een oude telefoon uit de Sovjettijd. Deze werkt al jaren niet meer, maar de plek heeft wel degelijk recht op zijn oude naam: alleen hier ontvang je een zwak signaal van de Noorse mobiele providers.
Ook de Russen liepen tegen de problematische winning aan als gevolg van de geologische grond samenstelling. Om de zoveel meter moesten ze door hard gesteente heen hakken, dat niets opbrengt maar wel veel energie en tijd vergt. Erg profijtelijk lijkt het niet geweest te zijn. Van de 9 miljoen ton gewonnen erts is 8 miljoen geexporteerd en 1 miljoen opgestookt in de eigen kolencentrale. De exploitatie van de mijn is pas in 1998 gestopt. Na de val van de Sovjet unie werd Pyramiden geheel verlaten en was tot 2007 een soort van spookstad.
Waar Pyramiden in produktieve tijden meer dan 1000 inwoners telde, zijn het er tegenwoordig in het zomerseizoen nog zo’n 15 à 20. In de winter de helft daarvan. Enkele gebouwen worden onderhouden t.b.v. bewoning, bar en hotel. Dagelijks worden er vanuit Longyearbyen toeristen aangevoerd die onder begeleiding van een gewapende gids een korte rondleiding verzorgt. Bewapend omdat ook hier het gevaar van ijsberen aanwezig is. Er zijn meer ijsberen dan inwoners.
Wij zijn op ons zelf en bewapend zodat we op eigen houtje mogen rondkijken zolang we overal maar van afblijven, geen gebouwen betreden (ook al zijn ze open) en op de gebaande paden blijven. Tuurlijk doen we dat (niet). Met respect voor het erfgoed bekijken we alles maar komen nergens aan.
Wat een indrukwekkend complex. We zijn in een soort tijdmachine gestapt die eindigt in het late tijdperk van de Sovjet -Unie. Lopend door het dorp, vervallen gebouwen, werkplaatsen, schuren en ook bij de toegang tot de mijnen krijg je het idee dat de bewoners en werklieden de stad plotsklaps hebben moeten verlaten. Her en der liggen gebruiks voorwerpen, geschriften, foto’s, kranten, gereedschappen, een half opgedronken fles drank, machine onderdelen etc.
Je voelt overal die Sovjet doctrine. Lenin waakt nog over zijn volk en kijkt uit over de hoofdstraat met zicht op de enorme Nordenskiöldbreen gletsjer aan het eind van het Adolfbukta fjord in de verte. Lenin staat met de rug naar het grote sportcomplex. Links van hem het zwembad. Aan weerskanten van de straat staan barakken in Siberische stijl. Één ervan, aan het begin, is nog in gebruik. Als wij achter het zwembad komen kan Lenin ons niet meer zien, net als de bewaker aan het begin van de hoofdstraat, en we beklimmen de oude mijningang die een eindje verderop begint. Althans voor wat betreft het lage vervallen gedeelte. De gang met spoorrails en klimpad loopt oneindig hoog door. De overkapping ervan lost op in de laaghangende bewolking. De houten leuning is glad gepolijst door de vele handen die het gedient moet hebben. Aan de wand hangen vergeelde VCA posters die ook als je niet kunt lezen duidelijk maken hoe je veilig in de mijn moest werken.
Net als de meeste andere gebouwen hebben de meeuwen ook dit vervallen bouwwerk geannexeerd. Hun lawaai en stank overheerst de frisse lucht. Toch is hun populatie aan het uitdunnen, blijkt uit een onderzoek van studenten die Edmond daar even aanspreekt. In andere jaren was de populatie veel groter en ze onderzoeken wat daarvan de oorzaak is. Sommige meeuwen krijgen een zendertje mee zodat die te volgen zijn. Hun voedsel blijken ze vooral te halen bij de gletsjers waarvoor ze soms wel 200 tot 400km. moeten vliegen.
Uiteraard slaan we de hotelbar niet over. Er bestaat zelfs de mogelijkheid om er te overnachten. Wapens mogen uit veiligheid niet mee naar binnen dus die gaan de kluis in. Ook hier is het de gewoonte om, net als in alle andere openbare gebouwen en winkels op Spitsbergen, de schoenen uit te trekken. De lounge is zoals je van een Sovjet lounge kunt verwachten. Rondom opvoedkundige boeken en spellen, heroische certificaten van voormalige mijnbazen, Aziatisch aandoende licht armaturen, een smetteloze houten parketvloer in verschillende motieven, een overdaad aan geometrische ornamenten en versieringen in hout en gips en zacht leren fautuils waar je helemaal in weg zakt. Met een prima Ipa biertje uit de tap, een praatgrage Rus en aardige, doch wat terughoudende, Russin, is ons geluk compleet.
Wat doen ze hier nog vraag je je af. Het team van overwegend jonge Russen zetten zich met hart en ziel in om Pyramiden in stand te houden te houden. Er is een nieuwe doeselgestookte warmtecentrale gebouwd. Uiteraard zijn er de toeristen inkomsten om dit in de lucht te houden. Toch lijkt het meer een geo-politieke keuze om dit stukje Rusland op Spitsbergen niet op te geven. Net als Barentsburg, waar we later nog maar toe zullen gaan. Politiek overigens waar de Rus met wie we spreken maar weinig, om niet te zeggen niets, mee op heeft. Even is de oorlog weer dichtbij, dat ook hier wordt bemerkt vanwege boycots waar dit Russische Pyramiden team ook mee te maken heeft. De Noorse collega’s op Spitsbergen lijken hier wel in een spagaat te zitten. Met tegenzin moeten ze kennelijk anti Russische maatregelen doorvoeren. Dat valt uiteraard slecht als de Russen ook je collega’s zijn. De saamhorigheid lijkt groot. Onze Rus verteld enthousiast over hun team en over Pyramiden, minder over de hierargische structuur waarin hij moet werken en leven, het onderwerp politiek liever vermijdend en het uitspreken van zijn naam, die fanatieke aanhanger van Lenin dus, al helemaal niet.