Onderwerp: Het eigen schip als statement

"Koop een schip wat bij je past!"

Twee vragen bepaalden de koers van mijn studie van de Nederlandse pleziervaart:
1. Hoe kon een elitesport als de watersport zich ontwikkelen tot massarecreatie?
2. Hoe lukt het de economische, culturele en nautische elite met hun historische claim op ‘goede smaak’, zich van het volkse pleziervaren te onderscheiden?

Vandaag de dag zit er in ieder kajuitjacht een motor en hangt achter iedere open boot wel een buitenboordmotor. Je moet de randen van de watersport opzoeken om nog spierkracht en wind als energiebron te vinden, zoals bij wedstrijdroeien, zeilen, kanoën en (kite)surfen. Het is niet overdreven te stellen dat de explosiemotor de ultieme wegbereider voor de massale pleziervaart is geweest. Toen na 1900 in Nederland de petroleummotor al gauw de stoommachine op jachten verving, waren de voorstanders van deze spectaculaire technische vernieuwing ervan overtuigd dat juist ons land met zijn vele bruggen, stadsgrachten, sloten, kanalen en rivieren ideaal terrein was voor toertochten, en dat op termijn de ‘snelle machine’ het ‘trage zeil’ zou vervangen. Anno 2011 weten we dat iedere zeiler voor zijn tochten meer uren de motor gebruikt dan de zeilen. Of we het leuk vinden of niet, we zijn als notoire autorijders verslaafd aan de sleutelbos. Niet voor niets is de motorsloep zo’n succes.

De watersport is van hoge komaf. Adel, patriciaat en later de burgerij waren lange tijd de maatschappelijke lagen die zich een jacht konden permitteren. Daarom gold het bezit van een plezierjacht bij uitstek als onderscheidingsteken voor nobiliteit en goede smaak. Maar de watersport populariseerde en groeide uit tot pleziervaart. Tijdens het interbellum meldde zich een nieuwe maatschappelijke klasse op het water en bij de watersportverenigingen: de middenklasse, met als gevolg dat het jacht aan exclusiviteit inboette. De tweede pleziervaartgolf deed zich voor met de babyboomgeneratie tijdens de welvarende twee decennia na 1950. Toen betrad ook de geschoolde werkman de wereld van de watersport. Na het herstel van de economische terugslag in de jaren 80 stak de laatste generatie boten van wal: de polyester overnaadse motorsloep en het low budget zeiljacht. Wellicht niet eerder in de geschiedenis werd de nieuwe horde waterrecreanten zo sterk als een inval der barbaren beleefd. Hoe moest de gevestigde nautische elite met zijn gevoel voor romantiek, liefde voor traditie en ideeën over schoonheid reageren?

Veel zeilers voelen zich als watersporter superieur aan motorbootvaarders. In hun ogen is motorbootvaren van een lagere orde dan zeilen. Zeilers onderscheiden zich ook van motorbootvaarders omdat ze meer verdienen en hoger zijn opgeleid. De meeste academici onder watersporters zitten bij de rond- en platbodemzeilers en de eigenaren van scherpe klassieke jachten. Opleiding, krantkeuze en de keuze voor een motor- of zeilboot hangen samen. Zo lezen zeilers de NRC, de Volkskrant of Trouw, motorbooteigenaren lezen De Telegraaf of het Algemeen Dagblad.

En dit is m'n boot:

Het jacht als distinctiemiddel
Pleziervaarders onderschrijven de stelling dat ‘de maatschappelijke verschillen in de samenleving bij uitstek ‘s zomers op het water te zien zijn’. Men is het ook eens met de stelling dat ‘een jacht dat op een gerenommeerde werf naar eigen idee en inzicht is gebouwd, op het water de meeste bewondering oproept’.
Eveneens stemmen zeilers en motorbootvaarders in met de stelling dat ‘er mensen zijn die met hun jacht aantonen een echt goede smaak te hebben’.

... op welke manier hanteren de varende elites vandaag de dag het monopolie op goede smaak als distinctiemiddel?

Leuk JotM!

En dit is m'n boot:

In welke categorie val ik nu?

De Franse socioloog Pierre Bourdieu (1930-2002) concludeerde naar aanleiding van zijn omvangrijke onderzoek dat individuele smaak, met andere woorden: oordelen over mooi en lelijk, waardevol en nutteloos - in tegenstelling tot wat men gewoonlijk denkt - in belangrijke mate bepaald wordt door de maatschappelijke klasse waarin men is gesocialiseerd. Voorts stelde hij vast dat ‘goede smaak’ door alle klassen en fracties binnen een samenleving wordt beschouwd als het eigendom van de economische en culturele elite en dat het gebrek aan (goede) smaak daarentegen te vinden is bij de lagere, handwerkende klasse, de klasse die volgens Bourdieu vanouds een voorkeur heeft voor inhoud: praktisch en nuttig, bruikbaar en duurzaam. De hogere maatschappelijke klassen daarentegen prefereren vorm, dat wil zeggen: stijl, versiering en schoonheid, boven inhoud. Die monopolisering van goede smaak kenmerkt de elites, aldus Bourdieu. Elites die al dan niet bewust hun dominante esthetische oordeel gebruiken om onderscheid te maken en hun status te bevorderen of in stand te houden. Nu pleziervaart massavrijetijdsbesteding is geworden, komt onvermijdelijk de vraag bovendrijven in hoeverre de samenleving met haar ordening van te onderscheiden klassen, fracties en statusverschillen, zich op het water dupliceert.

(...)

De pleziervaart is uitermate divers en omvat zowel kitesurfen, roeien en kanovaren, als borrelen met zakenpartners in een megajacht onderweg naar de Bahama’s. Karakteristiek voor de Nederlandse watersport is het echtpaar of gezin dat zeilt of tuft in een kajuitboot van gemiddeld 10 meter. [Mijn] studie richt zich op deze brede groep watersporters.

Nog maar eens een citaat dan.

Hoe, in dit citaat, past de opmerking over de bruine vloot van een paar maanden geleden: Dat het een kleine ramp zou zijn als de Waddenhavens bevolkt zouden worden door witte plastic schrobemmers (of iets van die strekking)? Dit in plaats van stoer oud ijzer (pun intended)? Is dat ook een "smaak" gedicteerd door de economische en culturele elite?

... ik vind het inmiddels niet meer zo heel erg meer als iets er ook nog fatsoenlijk uit ziet.

Bourdieu illustreert zijn opvatting dat ‘goede smaak’ en een ‘ontwikkelde culturele consumptie’ historische en sociale constructies zijn, door de maatschappelijke bovenlaag gemonopoliseerd, maar feitelijk een puur arbitraire kwestie, onder andere aan de hand van de ‘kunstwereld’. Voor mijn term ‘wereld’ hanteert Bourdieu het begrip ‘veld.’ Een veld is een min of meer te onderscheiden universum met zijn eigen netwerken of configuratie zoals een specifieke taal, subcultuur, machtsverhoudingen, kennis, visies en strijd om de betere posities. Velden zijn bij nadere beschouwing strijdperken, plaatsen waar een onafgebroken gevecht woedt om de verdeling van de specifieke macht of ‘kapitaal’. Op ieder veld wordt een bepaald ‘spel’ gespeeld met specifiek kapitaal dat ongelijk is verdeeld en waarvan het bezit toegang geeft tot winst. Het paradigma van dit sociologische model is ‘behoefte’ en ‘schaarste’ en de strijd om goederen, macht, kennis en status. Voorbeelden van velden zijn er in overvloed: de wereld van de kunsten, onderwijs, sport, scheepvaart, pleziervaart. Ieder veld leent zich weer voor nadere opdeling. Zo kan het veld van de pleziervaart verder worden opgedeeld in de kanowereld, zeilwereld, de jachtbouw, het verenigingsleven et cetera. Je kunt voorts zeggen dat een ‘veld’ een relatief autonome sociale ruimte is die volgens een eigen logica functioneert. Ieder veld heeft zijn deskundigen, de ‘smaakspecialisten’: legitieme beoordelaars van wie de mening zwaar weegt. In het veld van de kunst zijn dat museumdirecteuren, galeriehouders, commissie- en juryleden, mecenassen, veilinghuizen, kunstcritici en kunstenaars. De oordelen die zij vellen zijn onderwerp van voortdurende discussie over de vraag wat bijvoorbeeld wel en niet kunst mag heten, wat wel of niet van waarde is en of de prijs van een kunstwerk te hoog of te laag is. Al is de uitkomst ongewis, hun oordelen vormen in hoge mate de bouwstenen voor consensus over wat esthetisch waardevol is. Vergelijk hiermee het ‘watersportveld’. Ook hierbinnen bestaat tot op zekere hoogte consensus over wat een goed jacht is, wat een echt mooi ontwerp is, welke boot er technisch uitspringt, tijdloos is, functioneel is, welk jacht moet worden uitgeroepen tot ‘het jacht van het jaar’ of welke materialen het meest geschikt zijn.

Met alle respect voor Eerde,

Maar wat helpt dit de wereld vooruit, zeg.
Wat gaan we doen met al deze wetenschap?
Is het wel een wetenschap.

Nou misschien geen wetenschap, in de zin van biologie of natuurkunde, maar het is wel interessant en nuttig om na te denken of je wel zo vrij bent te vinden wat je vindt. Zeker in deze tijd van grootschalige digitale beinvloeding.

Een regel die me trof is ook deze:

" Voor de adel en later de hogere
burgerij was het hebben van goede smaak zoiets als het hebben van ‘blauw bloed’: een
mystificatie en de basis van maatschappelijk aanzien."

Blijkbaar wordt "goede smaak" gezien als een soort alomvattend absoluut iets. Maar wat te denken van een prachtig opgediende maaltijd, die gewoon slecht smaakt. Hoe vaak komt dat niet voor? Ook voor veel geld, dus bedoeld voor de elite.

Wat is er mis met een goed gemaakte stamppot? Maar dat is vast een opmerking van een arbeider uit een lagere klasse. Of misschien wel een echte oude elite die de ruimte heeft om te kiezen omdat hij de keerzijde van "klasse" gezien heeft?

De Franse socioloog Pierre Bourdieu en zijn medewerkers ontwierpen begin jaren 70 een enquête met onderwerpen voor een foto, en legden die reeks voor aan een groot aantal personen met de vraag of een fotograaf van al die verschillende onderwerpen een mooie, betekenisvolle, onbetekenende of lelijke foto zou kunnen maken. De onderwerpen liepen sterk uiteen: van de overbekende zonsondergang, een lieflijk landschap, een stilleven, een meisje met een kat, een vrouw die een kind de borst geeft, tot een slang, een auto-ongeluk, een verdorde groene kool, een gewonde man, een slagerij, een schroothoop. Analyses van de antwoorden lieten zien dat de meerderheid van de respondenten zich niet kon voorstellen dat je van een schroothoop of auto-ongeluk een mooie of interessante foto zou kunnen maken. Opvallend was dat laagopgeleide respondenten anders oordeelden dan de hoogopgeleiden. De hoger opgeleiden vonden wél dat ‘lelijke dingen’ (zoals een schroothoop) mooie en interessante plaatjes konden opleveren. Bourdieu verklaart het verschil in smaak door te wijzen op een verschil in ‘esthetische dispositie’. Mensen met een hoge opleiding bleken de concrete voorstelling van het onderwerp minder van belang te vinden dan de vormgeving. Anders gezegd: bij mensen met weinig opleiding wordt de waardering of afkeuring van iets vooral bepaald door de functie: wat kun je ermee, waartoe dient het, wat heb je eraan? De beter opgeleiden daarentegen hebben meer oog voor hoe iets is weergegeven, in welke vorm het onderwerp gegoten is. Noem het een ogenschijnlijk ‘belangeloos welbehagen’. Daarom kan voor hen een lelijke partij schroot of een vieze wond wel degelijk mooi gefotografeerd zijn. Bourdieu definieerde dit smaakoordeel als ‘esthetische predispositie’, observeren los van het functionele, en dit concept staat centraal in zijn theorie. ‘Predispositie’ is geen biologisch maar een sociaalcultureel gegeven. Zij is immers sterk dominant bij de culturele bovenlaag, de hoogopgeleiden, en daarom een product van socialisatie en scholing.

Huijp schreef :
Snappen waarom iemand een Roskilde 32S als "stalen beauty" aanduidt, terwijl er - ook op dit forum - anderen zijn die dat heel anders zien?

En dat eens proberen te zien zonder een "monopolie op de waarheid" te hoeven claimen?

Smaak is, zo schrijft Bourdieu, een sleutelkenmerk voor zelfbeeld, identiteit en status. We classificeren onszelf en anderen op basis van goede, minder goede of slechte smaak, en geloven graag dat smaak iets persoonlijks is, een eigen prestatie. Sterker, dat de eigen smaak de betere smaak is. Maar klassenafkomst (economisch) en (onuitgesproken) cultureel standsverschil zijn essentiële determinanten voor smaak. Daarom zijn nieuwkomers binnen een bepaald veld veelal onzeker, en daarom vraagt de startende watersporter: ‘Wat voor boot moet ik kopen?

zal me aan de anus oxideren.

JotM schreef :
Helder! Dus als er weer iemand met zo'n vraag komt moeten we als eerste vragen: "Tot welke klasse / stand vind je jezelf behoren?" in plaats van allerlei praktische vragen over vaargebied enzo!

Dus als er weer iemand met zo'n vraag komt moeten we als eerste vragen: "Tot welke klasse / stand vind je jezelf behoren?"

Ook aan de inval van de barbaren na 1990, de sloepvaarders en de Bavariazeilers, begint ‘het beschaafde deel van de watersporters’ intussen te wennen. De verschillen tussen de nieuwkomers, de barbaren, en de oude, door de wol geverfde ‘nautische kaste’ nemen zelfs af. Immers, plezier, comfort, gemak en je veilig voelen zijn intussen de dominante waarden binnen de gehele moderne pleziervaart. Niet verwonderlijk dat ervaren zeilers hun opvattingen over ‘het juiste jacht’ herzien en op latere leeftijd een goedkoop serieschip aanschaffen. Evenmin valt het te betreuren dat de boot een verlengstuk van thuis is geworden, inclusief het multitasken: sturen, naar de gps en de dieptemeter staren, op het flatscreen navigeren, een oog op de watersportkaart houden, mobiel bellen, twitteren, sms’en, gamen, internetten, mailen.